Τα πτυχία που ζητά η αγορά εργασίας και «διώχνουν» τον εφιάλτη της ανεργίας

Παραμονές της λήξης της διορίας για το κλείδωμα του μηχανογραφικού δελτίου (σ.σ.: μέχρι και τις 14 Ιουλίου), πληθαίνουν τις τελευταίες μέρες οι έρευνες που καταγράφουν τη σύνδεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας.

Τα ευρήματα της έρευνας του ΙΟΒΕ, που παρουσιάστηκε χθες, καταγράφουν για το 2016 τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης στους αποφοίτους Υγείας σε ποσοστό 71% και στους αποφοίτους σχολών πληροφορικής σε ποσοστό 69%. Αντίθετα, το σύνολο των αποφοίτων των κοινωνικών – οικονομικών και νομικών σπουδών που απασχολείται κυμάνθηκε κάτω από το μέσο όρο και διπλασιάστηκε το ποσοστό ανέργων από το 2009, που έφτανε το 17,5%.

ΒΡΕΣ ΔΟΥΛΕΙΑ ΕΔΩ

Η επιλογή πρώτου πτυχίου όμως δεν συνάδει με την τάση στην αγορά εργασίας μιας και το μεγαλύτερο ποσοστό πτυχιούχων είναι απόφοιτοι του πεδίου κοινωνικών-οικονομικών και νομικών επιστημών. Σε ποσοστό αγγίζει το 30,1% ενώ σε απόλυτους αριθμούς μιλάμε για 615,3 χιλιάδες άτομα. Αντίστοιχα, παρά την πτωτική πορεία στην απορρόφηση σε θέσεις εργασίας, οι απόφοιτοι στην κατηγορία μηχανολογία -βιομηχανία – κατασκευές ανήλθαν σε 320,6 χιλιάδες, σε ποσοστό 15,7% στο σύνολο των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

«Κλειδί» απ’ ό,τι φαίνεται για την εύρεση εργασίας είναι οι μεταπτυχιακές σπουδές ή το διδακτορικό, μιας και σε ποσοστό 79% έχουν βρει μια θέση εργασίας το 2016 σε αντίθεση με τους κατόχους πρώτου πτυχίου, των οποίων το ποσοστό φτάνει το 61%.

Οσον αφορά την απορρόφηση στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, οι απόφοιτοι ΤΕΙ φαίνεται ότι έχουν περισσότερες ευκαιρίες στον δεύτερο. Στον ιδιωτικό τομέα το 33% των απασχολούμενων είναι απόφοιτοι ανώτατων τεχνολογικών ιδρυμάτων, ενώ στο Δημόσιο το ποσοστό είναι στο 28%. Αντίθετα, οι πτυχιούχοι των πανεπιστημίων προτιμώνται στο δημόσιο τομέα, ειδικότερα σε δημόσιες υπηρεσίες σε ποσοστό 62%, ενώ στον ιδιωτικό τομέα το 55% των απασχολούμενων είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου.

Ο ιδιωτικός τομέας στα χρόνια της κρίσης ξεχώρισε, καθώς από το 2009 και μετά καταγράφει αύξηση απασχολούμενων κατά 15%, ενώ το Δημόσιο μείωση της τάξης του 27%.

Από τα 2,04 εκατ. πληθυσμό με τριτοβάθμια εκπαίδευση, το 63%, δηλαδή 1,3 εκατ. άτομα, εργάζονται, το 13% (274 χιλ. άτομα) είναι άνεργοι και το υπόλοιπο 24% (484 χιλ. άτομα) δεν είναι οικονομικά ενεργοί. Το τελευταίο ποσοστό βέβαια αφορά τόσο όσους είναι καταγεγραμμένοι ότι δεν αναζητούν εργασία όσο και τους συνταξιούχους. Από τα 3,7 εκατ. εργαζομένους το 2016, το 35% (1,3 εκατ.) έχουν πτυχίο ή μεταπτυχιακές σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ ίδιος σχεδόν είναι ο αριθμός των εργαζομένων με λυκειακή εκπαίδευση (1,28 εκατ. ή 34%).

Η πλειονότητα των απασχολούμενων στην Ελλάδα είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή λυκείου συμπεραλαμβανομένων εκείνων με μεταπτυχιακές σπουδές ή διδακτορικό. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι οι απασχολούμενοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο (δηλ. με πτυχίο ή μεταπτυχιακές σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση) σημείωσαν, με εξαίρεση την τριετία 2011-2013, σταθερή άνοδο με αποτέλεσμα το 2016 να εμφανίζουν αύξηση κατά 47% σε σχέση με τις αρχές του 2000 όταν το αντίστοιχο μερίδιο στο σύνολο των εργαζομένων ήταν στο 21% (852 χιλ.). Αντίθετα, έντονα πτωτική ήταν η πορεία που καταγράφεται στους απασχολούμενους με δημοτική εκπαίδευση, καθώς υποχώρησαν στα 426 χιλ. άτομα το 2016 από 1,2 εκατ. το 2001 (πτώση κατά 65%) με το μερίδιο στο σύνολο της απασχόλησης να έχει μειωθεί κατά 18 ποσοστιαίες μονάδες (11%)..

Συγκεκριμένα, το 2016 από τα 3,7 εκατ. απασχολούμενους στη χώρα, τα 1,28 εκατ. είχαν τελειώσει το λύκειο (34%), ενώ σε ελαφρώς χαμηλότερο επίπεδο (30% ή 1,12 εκατ.) κυμάνθηκε η εργασία στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συμπεριΗ οικονομική κρίση πλήττει σε διαφορετικό βαθμό τα άτομα με βάση το μορφωτικό τους επίπεδο. Την περίοδο 2010-2016 αύξηση των απασχολούμενων σημειώθηκε μόνο στους κατόχους μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου με αποτέλεσμα να ανέλθουν στους 160 χιλ. το 2016 από 109 χιλ. το 2010 (αύξηση κατά 47%), όταν η απασχόληση συνολικά υποχώρησε κατά 17% (3,7 εκατ. το 2016 από 4,4 εκατ. το 2010).

Στους απασχολούμενους με πτυχίο πανεπιστημίου ή ΤΕΙ καταγράφεται μικρή διακύμανση, όταν την περίοδο 2000-2009 η απασχόληση στην κατηγορία αυτή αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό.
Οι διαφορές είναι επίσης εμφανείς λαμβάνοντας υπόψη το ποσοστό απασχόλησης, δηλ. τον αριθμό των εργαζομένων ως προς το συνολικό πληθυσμό97 της ίδιας ηλικιακής ομάδας. Το υψηλότερο ποσοστό καταγράφεται στα άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές ή διδακτορικό, καθώς διαμορφώθηκε στο 79%. Στους απόφοιτους πανεπιστημίων ή ΤΕΙ οι οποίοι κατέχουν μόνο πρώτο πτυχίο το αντίστοιχο ποσοστό ήταν χαμηλότερο κατά 18 ποσοστιαίες μονάδες, ακολουθώντας επίσης πτωτική πορεία τα τελευταία χρόνια. Η εξέλιξη αυτή ερμηνεύεται από την αύξηση του πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση σε συνδυασμό με τη μείωση της απασχόλησης. Στα άτομα με μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση το ποσοστό απασχόλησης είναι ελαφρώς μικρότερο από εκείνο για τους αποφοίτους πανεπιστημίων ή ΤΕΙ, ενώ το μικρότερο ποσοστό απασχόλησης καταγράφεται στα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΝΕΡΓΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Από τους 1,11 εκατ. ανέργους στη χώρα το 2016 το 62% ήταν απόφοιτοι λυκείου, πανεπιστημίου ή ΤΕΙ. Ο αριθμός ανέργων με λυκειακή εκπαίδευση το 2016 ανήλθε σε 434 χιλ. από 194 χιλ. το 2001, ενώ οι άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίων ή ΤΕΙ υπερ-τριπλασιάστηκαν (252 χιλ. το 2016 από 70 χιλ. το 2001)Έτσι, σε σχέση με τις αρχές του 2000 το μερίδιο των ανέργων που είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων ή ΤΕΙ σημείωσε τη μεγαλύτερη άνοδο (9 ποσοστιαίες μονάδες) σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες εκπαίδευσης με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί στο 23%, έναντι 39% των αποφοίτων λυκείου το 2016 Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι αν και περισσότερα άτομα συνέχισαν τις σπουδές τους σε ανώτατο επίπεδο, η εγχώρια αγορά εργασίας και το παραγωγικό πρότυπο της χώρας δεν είναι ικανό να τους απορροφήσει Επιπλέον, το ποσοστό ανεργίας διαφοροποιείται αντίστροφα με το επίπεδο εκπαίδευσης. Στα άτομα με μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση διαμορφώθηκε στο 27,7% το 2016, ενώ  υψηλό είναι και το ποσοστό ανεργίας των ατόμων που ολοκλήρωσαν τη μέση ή τη δημοτική εκπαίδευση. Στα άτομα αυτά οι αρνητικές συνέπειες της κρίσης είναι πιο έντονες καθώς σε σχέση με το 2009 καταγράφεται μεγαλύτερη άνοδος.

Στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το ποσοστό ανεργίας έχει υπερδιπλασιαστεί σε σχέση με τα χρόνια πριν την οικονομική κρίση (18,3% το 2016 από 7% το 2009). Η πιο εύκολη πρόσβαση στην αγορά εργασίας των ατόμων με δεύτερο κύκλο ανώτατων σπουδών (δηλ. με μεταπτυχιακές ή διδακτορικές σπουδές) αποτυπώνεται στο χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας το οποίο διαμορφώθηκε στο 12% περίπου το 2016 σημειώνοντας παράλληλα τη μικρότερη άνοδο σε σχέση με προηγούμενα έτη

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΣΠΟΥΔΩΝ

Από τα 2,04 εκατ. πληθυσμό της χώρας με τριτοβάθμια εκπαίδευση το 2016 τα 1,3 εκατ. (ή 63%) εργάζονται. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν ολοκληρώσει σπουδές στο ευρύτερο αντικείμενο Κοινωνικές επιστήμες-Οικονομικά-Νομικά 386,6 χιλ. (ή 30% του συνόλου των εργαζομένων με τριτοβάθμια εκπαίδευση το 2016) καταγράφοντας μέση ετήσια άνοδο (ΜΕΡΜ) 3,3% την περίοδο 2003-2016. Επιπλέον, σε σχέση με το 2003 παρατηρείται αύξηση κατά 53%. Ακολουθούν οι απασχολούμενοι με σπουδές στον ευρύτερο τομέα Μηχανολογία-Βιομηχανία-Κατασκευές οι οποίοι ανήλθαν σε 208 χιλ., παρουσιάζοντας αύξηση κατά 32,3% και μέσο ετήσιο ρυθμό 2,2%. Σε ελαφρώς χαμηλότερο επίπεδο κυμάνθηκε η απασχόληση των ατόμων με σπουδές στον τομέα της Υγείας (177 χιλ.) με άνοδο παρόμοια με εκείνη των αποφοίτων σε Νομικές, Οικονομικές και σχολές Κοινωνικών επιστημών.

Ακολούθησαν οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με σπουδές στις Ανθρωπιστικές επιστήμες-Τέχνες (119 χιλ.) με την απασχόληση να εμφανίζει μικρή διαφοροποίηση την περίοδο 2003-2016. Οι απασχολούμενοι με σπουδές στις παραπάνω τέσσερις (ευρύτερες) κατηγορίες αποτελούν το 70% των εργαζομένων με τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα το 2016.

Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη το ποσοστό απασχόλησης η εικόνα των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με βάση το πεδίο σπουδών είναι διαφορετική. Tο υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης το 2016 καταγράφεται στους αποφοίτους των επιστημών Υγείας και στους απόφοιτους σχολών πληροφορικής (71% και 69% αντίστοιχα). Στους αποφοίτους στο πεδίο σπουδών Βιομηχανία-Κατασκευές το ποσοστό απασχόλησης διαμορφώθηκε στο 65% καταγράφοντας πτώση κατά 16 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2009, ενώ στους αποφοίτους Κοινωνικών, Οικονομικών και Νομικών σπουδών ήταν αντίστοιχο με εκείνο με το σύνολο των εργαζόμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση (63%). Η μεγαλύτερη κάμψη σε σχέση με το 2009 (κατά 24 ποσοστιαίες μονάδες) εντοπίζεται στους αποφοίτους των Επιστημών Ζωής και Ξένων Γλωσσών, εξέλιξη που υποδεικνύει τις περικοπές δαπανών των νοικοκυριών για την εκμάθηση κάποιας ξένης γλώσσας.

Με βάση τον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης στους αποφοίτους πανεπιστημιακών σχολών καταγράφονται στους πτυχιούχους επιστημών Υγείας (κυρίως ιατρικών σχολών 74%) και των επιστημών Εκπαίδευσης (78%) όπου και η κάμψη σε σχέση με το 2009 είναι ηπιότερη. Χαμηλότερα ποσοστά συγκεντρώνουν οι πτυχιούχοι επιστημών της Ζωής (50%) και Ξένων γλωσσών (52%). Στους πτυχιούχους του ευρύτερου πεδίου Κοινωνικές επιστήμες-Οικονομικά-Νομική το ποσοστό απασχόλησης το 2016 υποχώρησε κατά 17 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2009, όταν στους αποφοίτους ΤΕΙ η πτώση ήταν χαμηλότερη (9 ποσοστιαίες μονάδες) με αποτέλεσμα το ποσοστό απασχόλησης να διαμορφωθεί στο 68%. Η κρίση που επηρεάζει τον κατασκευαστικό κλάδο αποτυπώνεται στους αποφοίτους του ευρύτερου πεδίου σπουδών Βιομηχανία-Κατασκευές όπου η πτώση του ποσοστού απασχόλησης ήταν αντίστοιχη (περίπου 16 ποσοστιαίες μονάδες) στους απόφοίτους πανεπιστημίων και ΤΕΙ

ΑΝΕΡΓΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΠΟΦΟΙΤΟΥΣ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΣΠΟΥΔΩΝ

Διαχρονικά το μικρότερο ποσοστό ανεργίας καταγράφεται στους αποφοίτους των επιστημών Υγείας. Το 2016 διαμορφώθηκε στο 10,6%, το χαμηλότερο για την τελευταία πενταετία. Αντίθετα, το ποσοστό ανεργίας στους αποφοίτους με σπουδές στις Κοινωνικές επιστήμεςΟικονομικά-Νομική διπλασιάστηκε το 2016 σε σχέση με το 2009 (17,5%), ενώ αντίστοιχη τάση παρατηρείται και στους αποφοίτους στο ευρύτερο πεδίο σπουδών ΒιομηχανίαΚατασκευές (18,6%).

Η πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι πιο δύσκολη στους αποφοίτους με σπουδές στις Ανθρωπιστικές επιστήμες-Τέχνες. Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε σημαντικά φτάνοντας στο 32% το 2013, υποχωρώντας κατόπιν στο 24% το 2016 .

Στα υπόλοιπα πεδία σπουδών, αξιοσημείωτη είναι η αρνητική επίδραση της οικονομικής ύφεσης στους απόφοιτους σχολών ξένων γλωσσών και επιστημών της Ζωής (π.χ. Βιοχημεία, Βιολογία), καθώς η άνοδος του ποσοστού ανεργίας το 2016 ξεπέρασε τις 20 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2009.

Χαμηλότερο από το μέσο όρο στο σύνολο των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι το ποσοστό ανεργίας στο πεδίο σπουδών Υπηρεσίες, καθώς στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι στρατιωτικές σχολές και οι σχολές σωμάτων ασφαλείας όπου η επαγγελματική αποκατάσταση είναι άμεση, όπως επίσης και οι σχολές τουριστικών επαγγελμάτων οι απόφοιτοι των οποίων επηρεάζονται θετικά από την ανάπτυξη του τουριστικού τομέα στην Ελλάδα. Προκύπτει επίσης ότι η ανεργία πλήττει σε χαμηλότερο σχετικά βαθμό τους αποφοίτους Μαθηματικών και σχολών Στατιστικής. Στους αποφοίτους πανεπιστημιακών σχολών, η ανεργία πλήττει σε μικρό βαθμό διαχρονικά τους πτυχιούχους ιατρικής, ενώ και οι πτυχιούχοι πολυτεχνικών σχολών εμφανίζουν το 2016 χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας από το μέσο όρο. Στους αποφοίτους ΤΕΙ αξιοσημείωτο είναι το υψηλό ποσοστό ανεργίας στους αποφοίτους επιστημών υγείας (π.χ. τμήματα νοσηλευτικής), ενώ σημαντική άνοδος καταγράφεται στους αποφοίτους Πληροφορικής

Εν αναμονή της κατάθεσης του νομοσχεδίου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα ινστιτούτα «Δίκτυο» και «Πρόοδος στην Πράξη» παρουσίασαν έρευνα κοινής γνώμης για την εκπαίδευση. Αν και τα ευρήματα αφορούσαν κυρίως την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι ένα μεγάλο ποσοστό εστιάζει και στις αλλαγές στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια. Ειδικότερα, το 62% κρίνει ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη μεταρρύθμισης σε Γυμνάσιο και Λύκειο και το 35% στο Δημοτικό.
Μεταξύ άλλων από την έρευνα προκύπτουν τα εξής:

1. Η μεγάλη πλειοψηφία (άνω του 70%) θεωρεί ότι πρέπει να υπάρχουν μεταπτυχιακά προγράμματα στην αγγλική γλώσσα προκειμένου να αυξηθούν οι οικονομικοί πόροι των ιδρυμάτων.

2. Το 79% θεωρεί ότι σε περίπτωση διάπραξης ποινικών αδικημάτων εντός των πανεπιστημίων θα πρέπει να είναι άμεση η παρέμβαση της Αστυνομίας.

Διχασμένη πάντως είναι η κοινή γνώμη για το θέμα της διαγραφής φοιτητών αλλά και για το άσυλο ως έννοια.

Γενικά, το ποσοστό απασχόλησης των ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι το χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς ο μέσος όρος της ΕΕ των 28 πλησιάζει το 80%, ενώ ο ελληνικός μέσος όρος κινείται στο επίπεδο του 65% (στοιχεία 2016).

Για το 2016, το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας καταγράφεται στα άτομα με μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση και με απολυτήριο γυμνασίου. Στα άτομα με πανεπιστημιακή ή τεχνολογική εκπαίδευση, το ποσοστό ανεργίας, την ίδια χρονιά, αυξήθηκε κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες, από 7%, που ήταν το 2009 σε 18%.

Ωστόσο, «δεν είναι όλα μαύρα», όπως σχολίασε ο Νίκος Βέττας, γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ και καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, «ειδικά στις δημοσιεύσεις, αλλά και σχετικά με το υψηλής ποιότητας προσωπικό στην τριτοβάθμια». Πράγματι, σύμφωνα με όσα δείχνουν τα στοιχεία, η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε έρευνα στα ΑΕΙ παγκοσμίως, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία 2015, ενώ παράλληλα, καταγράφεται μία συνεχόμενη άνοδος του αριθμού αναφορών δημοσιεύσεων, με ταχύτερο ρυθμό μάλιστα από τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, παρά την έντονη παρουσία των Ελλήνων ερευνητών στο διεθνές γίγνεσθαι, παρατηρείται μία υστέρηση στη διασύνδεση των αποτελεσμάτων της έρευνας με την αγορά.

Ακόμη, αναφορικά με το πού κατευθύνονται οι απόφοιτοι στην αγορά εργασίας, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότεροι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εργάζονται σε κλάδους των υπηρεσιών. Ο κλάδος της «Εκπαίδευσης» απορροφά το μεγαλύτερο αριθμό (20,7% το 2016, έναντι 22,6% το 2008) και ιδιαίτερα μεταξύ των αποφοίτων των πανεπιστημίων όπου απασχολείται το ένα τέταρτο περίπου του συνόλου. Δεύτερη έρχεται η κατηγορία της Δημόσιας Διοίκησης και Άμυνας, που οι απασχολούμενοι στον κλάδο αυτό το 2016 αντιστοιχούσαν σε ποσοστό 13,4% του συνόλου των απασχολούμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τα ποσοστά αυτά διαφέρουν από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος καταγράφει ποσοστό 16% στην Εκπαίδευση και 9% στη Δημόσια Διοίκηση-Άμυνα.

Η έρευνα, όπως ανέφερε ο κ. Βέττας έχει σκοπό μεν την καταγραφή της τωρινής κατάστασης, αλλά και να δοθεί έναυσμα για περαιτέρω ανάπτυξη της τριτοβάθμιας. Έτσι, συμπερασματικά, προτείνεται η «βελτίωση της απόδοσης και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας επένδυσης στην ανώτατη εκπαίδευση», με εξορθολογισμό του συνολικού μεγέθους και της περιφερειακής διάρθρωσης του συστήματος, καθώς και η βελτίωση της σύνδεσης της Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας με την αγορά εργασίας και την επιχειρηματικότητα, με «αλλαγή έμφασης και προσανατολισμού των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων των ΑΕΙ, σε συνεργασία με εγχώριες και διεθνείς επιχειρήσεις». Τέλος, προτείνεται και η εξεύρεση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης «με εξωστρέφεια, διεθνοποίηση και αξιοποίηση της περιουσίας τους και των νέων τεχνολογιών». Δείτε εδώ όλη την έρευνα (πηγή) ΒΡΕΣ ΔΟΥΛΕΙΑ ΕΔΩ